É unha honra e unha ironía estar hoxe aquí e recibir o Hans-Matthöfer-Preis für
Wirtschaftspublizistik do ano 2014. Honra por ser recoñecido, dada a
competencia. Por nomear a algúns dos meus contendentes, Thomas Piketty ben pode
ser o meu economista favorito e Wolfgang Munchau o meu xornalista favorito,
polo que ser recoñecido entre eles é unha honra.
Pero é tamén un
tanto irónico ser recoñecido nun país que semella, polo menos ao nivel da súa
elite, completamente impermeable á mensaxe do libro que se está a premiar esta
noite. Se cadra polo menos nesta sala, e entre os socialdemócratas, a mensaxe
estea a gañar forza.
A austeridade en
tanto que política económica simplemente non funciona. Nos casos en que
semellaba funcionar, existía algo máis que facía realmente o traballo; polo
xeral a devaluación dunha moeda soberana ao mesmo tempo que a expansión nun
socio comercial moito máis grande impulsase as exportacións no curto prazo. Os
orzamentos recortábanse ao tempo que as exportacións se expandían, pero non eran
os recortes o importante, érao a expansión.
Xa estiven aquí
antes a falar de austeridade, así que aproveitemos os poucos minutos que temos
para ollar cara adiante e non cara atrás.
Todos os ollos
están postos en Grecia e na posibilidade de impago ou de “Grexit”. Trátase
dunha posición imposible, mírese por onde se mire. Os gregos non poden pagar o
que deben dado que as políticas implementadas para axudarlles a crecer
traducíronse na caída de case que un terzo da súa economía. A xente nova e con
talento marcha deixando atrás aos xubilados e ao sector público.
Pero recoñecer
este feito e acomodar a el a política abre cuestións nos países debedores como
Irlanda, Portugal e España que os países acredores como Alemaña non queren
tratar.
Entón, como
avanzamos?, e cal é o papel dun partido socialdemócrata na conformación deste
camiño? Destacaría dúas cuestións. A primeira é o que chamo “a falsa promesa
das reformas estruturais”. Non pode haber dúbida de que os países debedores de
Europa precisan importantes reformas dos sistemas tributarios, os mercados
laborais, a regulación das empresas e unha serie doutras áreas.
Pero…
1. Cando dicimos “reforma estrutural” non temos verdadeira idea do que estas
palabras significan en realidade e a miúdo recorremos a elas coma un recoñecemento
implícito de que a austeridade fracasou ou…
2. Entendemos mal o que fixemos cando nos referimos
a episodios anteriores de reformas estruturais e, polo tanto, escápasenos que é
imposible para calquera persoa facer o que xa fixo unha vez.
Déixenme explicar. A “reforma estrutural” acostumaba
chamarse “axuste estrutural”. E esquerdistas europeos coma nós acostumábamos
condeala como se fose absurda, ridícula, “tolerías neoliberais”… e aínda así
parece que estamos moi felices aplicando estas políticas -a pesar do dano que
fixeron no mundo en desenvolvemento- por riba dos nosos socios europeos.
Cando un se pregunta polo contido das reformas estruturais,
semella que se trata dunha lista de impostos baixos, de desregular todo o que
se poña por diante, de privatizalo todo e de agardar o mellor. Pero estas
políticas non son perturbadoramente americanas, se non thatcheritas? Acaso todo
isto non se supón que é todo ao que se opón o SPD e que o electorado alemán
nunca aceptaría?
As reformas europeas están tapadas cunha capa máis sutil
pedindo simplemente que todos se fagan “máis competitivos” –e quen podería
estar contra iso? Até que un lembra que ser competitivo a respecto dos demais
socios comerciais dentro da mesma unión monetaria xera unha problema de “média
mobil” de proporcións continentais.
É estatisticamente absurdo que todo o mundo se volva máis
competitivo. É como tentar que todos estivesen por riba da media. Soa como unha
boa idea até que pensamos na intelixencia dos nenos na clase. Por definición,
alguén ten que ser o único “non brillante”, mesmo nunha clase de xenios.
Pero algo hai que facer, e moitas veces díxosenos que
Alemaña era o “home enfermo” de Europa, que o país tomara a “medicina amarga”
das reformas Hartz e se volvera máis competitivo.
Debido a isto, cando a crise
bateu, Alemaña sobreviviu e volveu ser forte. A conclusión –o resto de Europa
ten que abrazar as “reformas estruturais”- enseguida aparece.
É unha historia popular, pero está bastante equivocada e a
súa aplicación noutros países repousa sobre unha lectura errada bastante obvia
da historia alemá recente. Christian Dustmann e os seus colegas examinaran a
cuestión en profundidade e concluíron que o que realmente fixo á economía alemá
competitiva foran tres fenómenos interrelacionados que aconteceran unha década
antes de Hartz.
En primeiro lugar, e eu seino perfectamente por estar casado
nunha familia de alemáns orientais, foi a reunificación. Ter dez millóns de
traballadores extra dispostos a entrar no mercado laboral colocou unha presión baixista
sobre os salarios enorme que comeza a notarse por volta de 1994.
En segundo lugar, mover aos fornecedores de pezas para o
complexo Auto Alemán para os países do antigo bloque do leste tornou as
exportacións alemás aínda máis competitivas. Isto comeza por volta do mesmo
ano.
En terceiro lugar, os sindicatos alemáns, ao mesmo tempo,
danse de conta de que a globalización comeza ao leste do Elba e simplemente
deixan de pedir aumentos salariais. O resultado combinado é un zugar dos
salarios durante case vinte anos e o seu enmascaramento coas trasferencias do
estado do benestar. É de aquí de onde vén a competitividade.
O que fai Hartz, unha década máis tarde, é eliminar os
solteiros das listas de asistencia social e colocalos en minijobs. O resultado
disto é unha expansión do protexido sector servizos, de baixos salarios
crónicos, que ten que ser abordado anos despois coa introdución dun salario
mínimo. De feito, case que todos os postos de traballo creados por Hartz son de
baixa produtividade no sector servizos.
O sector exportador, a parte “competitiva” da economía,
depende da demanda xerada noutras partes do mundo, e segue a lanzar, non engadir,
postos de traballo como substitutos do capital para o traballo de alta
cualificación.
Se Dustmann e compañía están no correcto, e eu creo que o
están, a capacidade de transferir estas leccións a outros países é cero.
Ninguén máis ten unha Alemaña Oriental agardando na esquina para empurrar para
abaixo os custos do traballo, e mesmo se todos o fixesen, o que se conseguiría
sería reducir o consumo agregado, empobrecendo, polo tanto, a todos.
A lección que hai que tirar, se cadra, é que Alemaña é Alemaña
porque todo o mundo “non é Alemaña”. Tentar que todo o mundo sexa un pouco como
Alemaña só vai significar a expansión dun sector servizos mal remunerado coa
introdución dun salario mínimo para compensar. Non creo que isto sexa o que os
avogados das reformas estruturais recomendan, mais é aí é onde podemos acabar.
O meu segundo punto lévanos de volta á noción, coa que convivimos
basatante a gusto, segundo a cal hai “nacións acredoras” e “nacións debedoras”,
en lugar de “nacións Europeas”; como se ser acreedor ou debedor fose unha
característica nacional. En verdade, un dos aspectos máis enfermizos deste
tempo e das políticas de austeridade é o discurso que produce no que se reduce
as formacións complexas da clase e das institucións á raza e á identidade.
Pero ollemos máis alá disto e veremos aquí hai un gran
problema co que os partidos de esquerda deben tratar, un que infelizmente
axudaron a crear. Na década de 1970, período que agora parece bastante benigno,
os beneficios empresariais eran bastante baixos, a participación do traballo na
renda era moi alta e a inflacción estaba a subir. Informóusenos de que aquilo
era insustentable e construíronse novas institucións políticas para certificar
que esta combinación particular non acontecería novamente.
A este respecto, foi claramente un éxito. Os beneficios das
empresas nunca foran tan altos como hoxe, a participación do traballo na renda
nacional case nunca foi tan baixa e a inflacción deu lugar á deflacción. Entón,
somos, agora que isto mudou, máis felices?
O que fixemos durante os últimos 30 anos é a construción dun
paraíso do acredor de taxas reais de xuros positivas, inflacción baixa,
mercados abertos, sindicatos noqueados e un Estado en retirada –todo dirixido
por autoridades económicas nos bancos centrais e outras institucións non
electas que só tiñan un obxectivo: manter en marcha este paraíso de crédito.
Nun mundo así, por que vostede, o traballador medio, habería de
obter un aumento salarial? En verdade, non é de admirar que a desigualdade sexa
un problema en todas partes? En Europa, esta desenvólvese a nivel nacional, e
nivel internacional entre países acredores (bo) e países debedores (mal), onde
os dereitos dos acredores deben protexerse e o mantra de “tes que pagar as túas
débedas” debe respectarse.
No entanto, nos termos da economía do benestar, todo isto
é absurdo. Se o custe de exprimir aos
debedores consiste en mantelos en posición de servidume por débedas, ou se as
perdas para os acredores son menos do que os custes do servizo da débeda en
perpetuídade, logo, o default é eficiente, se non moral.
Hoxe, é profundamente irónico que os socialdemócratas
europeos se preocupen moito, como deben, polas cláusulas de protección dos
investidores incorporados no Tratado de Investimento Trasantlántico cos EUA, ao
tempo que esixen exactamente as mesmas protecións para os acredores sobre os
seus concidadáns europeos sen lles deixar tempo para respirar polo diñeiro que
“prestaron” para rescatar os seus propios sistemas bancarios das súas decisións
de préstamos erradas.
Algo está moi mal cando a socialdemocracia entende que isto
está ben. Non, non o está. Porque formula a pregunta fundamental, “Para que
estades vos, se estades por iso?” Os socialdemócratas alemáns, pois todos nós
somos herdeiros de Rosa Luxemburg, preséntanse hoxe como os executores do
paraíso de crédito. É realmente por iso polo que queredes estar? A historia
moderna europea virou moitas veces a partir das escollas do SPD. Este é un
deses momentos.
É estupendo que o meu libro lles axudase a lembrar a pobreza
desas ideas. Pero o asunto é que recobren a súa voz, non só a súa memoria
histórica. A súa cota de voto non baixa porque non estean facendo suficiente
sombra á CDU. Está a baixar porque se todo o que vostedes fan é iso, por que habería
de votarlles ninguén?
Espero que a lectura do meu libro lembre ao SPD unha cousa:
que a razón pola que existe é para facer máis que simplemente apoiar un paraíso
para os acredores en Europa.
Agradézolles este premio e espero que este libro anime a
pensar novamente sobre a economía que queremos construír para nós mesmos, os
nosos fillos e os nosos concidadáns.
Mark Blyth é autor do libro Austeridade. Historia dunha idea perigosa.
Mark Blyth é autor do libro Austeridade. Historia dunha idea perigosa.
Orixinal: https://www.jacobinmag.com/2015/02/germany-austerity-blyth-speech-spd/